Yaşayan bir kadın dünyası: Zapatista'nın 'Compañera'ları
 
Caroline McKusick/JINHA
 
HABER MERKEZİ - 1994 yılından beri Meksika'nın Chiapas eyaletinin beş bölgesinden kadının eşit hakkını esas alan özerk Zapatista projesi bulunuyor. Kadın hakkında yasaları tartışarak yaşatmaya devam eden Zapatista kadınları, "Aradığımız şey, bir şekilde insanlığın yeniden yapılması. Değiştirmeye çalıştığımız bu. İstediğimiz başka bir dünya. Kadın, erkek, hepimizin parçası olduğu mücadelesi bu. Aynı egemen tarihi devam ettiren bir şey yapmak istemiyoruz" diyordu.
 
Bu dosyada şimdiye kadar araştırdığımız örneklerden yol çıkarak gördük ki, kadının barikat arkasındaki başarısına tahammül edemeyen ataerkil zihniyet birçok yerde katliamlar ve sindirme politikalarıyla saldırıda bulundu. Ancak bunu başaramadığına dair en iyi delillerden biri, Meksika'nın Chiapas eyaletinin dağlarında duruyor. 20 yıl önce askerlerin yakalarından tutarak topraklarından attığı küçük kızlar, bugün kadınların kolektifiyle yazdığı Devrimci Kadın Kanunu tartışan ve yaşatan 'Compañera'lar (kadın yoldaşlar) oldu.
 
1 Ocak 1994: Zapatista isyanı başlıyor
 
Karavela'yı, zırhlı araca binerek başka bir kıtadan fethetmeye gelenler bu toprakları bir an olsun "aldıklarını" düşündüyse, yanıldılar. Kağıt üzerine yazılan tebliğlerin ne anlamı var bu okuma yazma bilmeyen annelere? 1980'li yıllarda Meksika'nın Chiapas eyaletinin köylerinde Tzotzil, Tzetzal, Chol ile diğer yerli halklar örgütlenmeye başladı. 1994 yılında Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu (EZLN) ilan edildi. İlan, neoliberal politikaları Meksika'ya getiren Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması'nın (NAFTA) harekete geçeceği günle denk geldi. 1 Ocak 1994'te NAFTA gibi Meksika'nın yoksul halklarına dayatılan politikalara karşı EZLN isyanı başlattı ve Chiapas eyaletinde birçok kenti ele geçirdi. 12 gün içinde ateşkes üzerinde anlaşıldı, fakat Meksika askerleri 1995 yılında ateşkesi ihlal ederek tekrar saldırdı. Bazen barışın, bazen barış anlaşmanın devlet tarafından çiğnenmesiyle geçen son 20 yıl, kadınlar için devletin giremediği dağlarda yeni yaşam örme fırsatına sebep oldu. 
 
Kadınların kansız askeri eylemi: San Cristóbal kenti
 
Zapatista'ların en ünlü askeri eylemi, kadın komutanların tasarladığı San Cristóbal kentinde gerçekleştirildi. Kentin barikatlarla kontrole alındığı son ayrıntıya kadar dikkatlice planlanan eylem, tek bir damla kan dökülmeden başarıya ulaştı. Eylemin ana mimarları Komutan Ana María ve Komutan Ramona, atları üzerine San Cristóbal'a giren ilk savaşçılar oldular. Matilde Pérez ve Laura Castellanos isimli gazetecilere San Cristóbal eylemini anlatan Komutan Ana María, eylemin komutanlar tarafından oylanmasıyla beraber planlamaya başladığını söyleyerek, "Her direnişçi kendi noktayı nasıl ele geçireceğini, ne yapacağını biliyor ve komutanlar o görevlerin yerine getirilmesini kontrol ediyor. San Cristóbal'a saldırdığımızda bazıları barikat kurmak için seçildi, bazıları askerlerin girdiği durumda pusu hazırladılar. Bazıları San Cristóbal'ın giriş çıkışlarını takviye ettiler, bazıları da belediye binasına saldırmak için seçildiler. Her birimin yerine getireceği kendi görevi vardı ve komutanlık her şeyi koordine ediyordu" diye eylemi anlattı. 
 
'Kadının işi, örgütlenmek ve kitap okumak'
 
Zapatista bölgesinde yaşayan kadınların komünal yaşamı anlatan Ana María, "Mücadelemiz sadece silahla değil. Kasabalarda yaşayan kadınların işi komünal çalışmalar için örgütlenmek, ders çalışmak ve kitaplardan öğrenmek. Aynı zamanda çocukları, kardeşleri şekillendiriyorlar, dağlardakilere yemek sağlayarak EZLN ordusuna destek veriyorlar" dedi. Ayrıca, özellikle kadınların inisiyatifiyle kadına karşı şiddete yol açan alkol, Zaptista bölgelerinde yasaklandı.
 
'Erkek neden çamaşır yıkamasın?'
 
Bununla beraber "kadın işi" kavramı çok alanda anlamsız olduğunu söyleyen Ana María, "Her şey eşit yapılıyor, burada farklar yok. Bir gün yemek yapma sırası erkeklerde, sonraki gün kadınlarda, bir sonraki gün de ikisi beraber yapıyor. Çamaşırın yıkılması lazımsa bir erkek de bunu yapabiliyor" dedi. Kentlerde kadınlar silah, üniforma, kıyafet atölyelerinde çalışırken, köydeki kadınlar daha çok bahçe ve tarla çalışmalarında yer alıyor. Tarım, üretim ve yaşamın komünal yapıldığı köylerde üretim fazlası varsa, köylüler bunu dışarıya satıp hayvan sürüsüne katkı alıyorlar. Dışarıdan ihtiyaçları karşılamak gerektiğinde yine bu kolektif sürüden hayvan satılabilir. Kadınlar, kadın eğitimlerine gitmek gibi kendi karar verdikleri ihtiyaçlarını karşılamak için ayrı kolektif tarlalar ve sürüleri aynı şekilde yönetiyorlar. Zapatista topraklar, Morelia, La Garrucha, La Realidad, Oventik ve Roberto Barrios olmak üzere beş bölgeye ayrılıyor. Çalışanların yarısı kadından oluşan 40 belediye, bitkisel tedavilerden faydalanan sağlık merkezleri, her yaştan insanların gittiği okullar gibi koordine edilmesi gereken ihtiyaçları sağlıyor.
 
Kadın hakların garantisi: Devrimci Kadın Kanunu
 
1994 ilanından önce, EZLN'in komutanlarından Ramona ve Susana, dört ay boyunca Zapatistaların örgütlendiği ya da iletişimde olduğu her köy, kasaba ve mahallenin meclisine girdi. Bu seferin amacı, halkın fikir birliğinde olduğu bir kadın kanununu yaratmaktı. Kadınlarla dayanışarak yazılan 10 maddeden oluşan Devrimci Kadın Kanunu, 1993 yılında tamamlandı. Bu kanun, Zapatista'ların diğer devrimci yasalarıyla beraber 1 Ocak 1994'te ilan edildi. Ancak o günle bitmedi. Her bir bölgede devrimci yasaların yürütülmesi, değiştirilmesi, daha iyi işlenmesine dair düzenli bir şekilde tartışmalar yapılıyordu. "Zapatistalara Göre Özgürlük" kitaplarından "Özerk Hükümette Kadınların Katılımı" isimli cildinde kadına dair tartışmalardan ortaya çıkanlar kaydediliyordu. Devrimci Kadın Kanunu'nun maddeleri hakkında Zapatista bölgesinde çalışan Sylvia Marcos'un topladığı bazı notlar böyle:
 
*  Irklarına, inançlarına, renklerine ya da politik bağlılıklarına bakılmaksızın tüm kadınlar istedikleri ve sahip oldukları kapasiteye göre devrimci mücadeleye katılma hakkına sahiptirler. 
 
Oventik bölgesinden: "Başardıklarımız yüzde yüz değil. Kadın yoldaşlar, bölgenin koordinatörleri olarak eğitim ve sağlık sorumluluğu üstüne alıyorlar. Bu kanun yapıldığında kadınların emir vermek, eşleri, erkek yoldaşları üzerinde egemen olmak istedikleri için değildi. Aynı egemen tarihi devam ettiren bir şey yapmak istemiyoruz."
 
*  Kadınlar, çalışma ve adil bir ücret alma hakkına sahiptirler.
 
La Garrucha bölgesinden: "Kadınların, erkeklerle aynı ücret hakkı var, çünkü aynı kandan geliyoruz. Ama burada örgüt içinde, kadın olsun, erkek olsun ücret alınmıyor."
Ovetik bölgesinden: "Örgüt içinde şehre giden kadın yoldaşlar hariç kimse ücret almıyor."
 
*  Kadınlar, sahip olacakları ve bakacakları çocukların sayısına karar verme hakkına sahiptirler.
 
La Garrucha bölgesinden: "Bizler kadınların evimizde nasıl yaşayabiliriz, kaç çocuk yapabiliriz ve bakabiliriz gibi konularda eşimizle beraber karar verme hakkımız var. Daha az ya da daha fazla çocuk yapmaya zorlanmama, istemediğimizde doğum kontrolü kullanmaya zorlanmama, kararlarımızı ve fikirlerimize saygı duyulmasına hakkımız var. Özerk bölgemizde bütün bu haklarına saygı duyulmasını istiyoruz."
 
*  Kadınlar, toplumsal meselelere katılma ve serbestçe, demokratik yoldan seçilmeyle ücret alma hakkına sahiptirler.
 
La Garrucha bölgesinden: "Kadınlar olarak erkeklerle aynı hakka sahibiz. Köylerdeki hangi kararları yürütebileceğimize karar vermeye hakkımız var, çünkü artık sağlık, üreme ve eğitimin temsilcileri, yardımcıları ve destekleyicileri biz olabiliyoruz."
 
* Kadınlar ve çocukları sağlık ve beslenmelerinde temel bakım hakkına sahiptirler.
 
Roberto Barrios bölgesinden: "Bu noktada bazı yerlerde sağlık merkezlerin bulunduğunu görüyoruz. Sağlık merkezlerin olduğu yerlerde kadın yoldaşlar sağlıklı bulunuyorlar ve çocuklar için bakım bulabiliyorlar. Başka yerlerde sağlık destekleyicileriyle beraber kadınlar sağlık merkezlerine gidiyorlar, bundan dolayı bu nokta gerçekleştiriliyor.... Bölgede beslenmemiz konusunda, yemeğimiz çok uzakta değil. Biz ana ve atalarımızın gelenekleri, nasıl yaşadıkları, ne yedikleri üzerine gitmeliyiz.... Kötü beslenme, sahip olduklarımızı yememekten geliyor."
 
* Kadınlar eğitim hakkına sahiptirler.
 
Roberto Barrios bölgesinden: "Bizim bölgemizde eskiden kadınların okula gitmemesini konuştuk. Yaşlı kadınlara sorulduğunda, anne ve babaların göndermedikleri için gitmediklerini söylediler. Okuma yazma bilmiyorlarsa onların sucun değil, annelerin sucun da olmadığını fark ettik. Kapitalistler, bize kadınların değersiz olmadığı, kız çocuğu doğarsa değeri olmadığı hikayesini inandırdılar. Ailenin anne babası suçlu olmadığını gördük. Suçlu olan, kafalarına yerleştirilen bu kötü fikirdi."
 
* Kadınlar eşini seçme hakkına sahiptirler ve evlenmeye mecbur değiller.
 
Roberto Barrios bölgesinden: "Bu noktada bugün gördüğümüz gibi kadın yoldaşlar kiminle evleneceğini kendiler seçiyorlar. Fakat eski geleneklere saygı göstermek isteyen yaşlılardan gelen başka fikirler de var. Dolayısıyla genç kadınların hala bu hakkı kullanmadıkları durumlar oluyor, ama devrimci mücadele düşününce, bu hak kullanılmalı."
 
* Kadınlar, hem akrabalarından, hem de yabancılardan şiddet göremezler. Tecavüz ve taciz teşebbüsleri şiddetle cezalandırılacaktır.
 
Roberto Barrios bölgesinden: "Köylerimizde böyle olaylar hala var çünkü bu, akılda devam eden kötü bir alışkanlık. 'Senden daha güçlüyüm, bana saygı göstereceksin' sözleri hala var. Belki yetkili konumda olanlar, çalışmalar yaparak zaman geçirenler, bütün aldığımız konuşmaları kavrayanlar anlayabiliyor, ama bazı erkek yoldaşlar anlamıyorlar."
 
* Kadınlar, örgüt dahilinde liderlik konumlarına gelebilecekler ve devrimci silahlı güçlerde askeri rütbelere sahip olacaklardır.
 
Morelia bölgesinden: "Kadınlar olarak bölgemizde özerk sağlık, eğitim ve üretim gibi alanlarda yetkili konumlarda bulunuyoruz. İşi iyi anlayan kadın yoldaşlar var, ama çalışmalarımızda karşılaştığımız engeller de var. Ama çalışmaları genişletmek için alana çıkıyoruz."
 
* Kadınlar, devrimci kanunlar ve yönetmeliklerin verdiği tüm haklara ve yükümlülüklere sahip olacaklardır.
 
Oventik bölgesinden: "Aradığımız şey bir şekilde insanlığın yeniden yapılması. Değiştirmeye çalıştığımız bu. İstediğimiz başka bir dünya. Kadın ve erkeğin, hepimizin parçası olduğu bir mücadele bu. Çünkü bu sadece kadınlar ya da erkeklerin mücadelesi değil. Biz kadınlar, o Devrimci Kanunu kimin yaptığını biliyoruz. Birinin bizim için mücadele etmesi lazımdı, biri bizi savundu. Bizim için mücadele eden o kadın yoldaş kimdi? Komutan Ramona. Bizim için o mücadele verdi."
 
Yarın: Ve tarih boyunca barikat ve isyanın kadın ruhu
 
(sy)