İşçiler çalışma koşullarına karşı alanlara çıkıyor
 
JINHA
 
HABER MERKEZİ - 1 Mayıs, 1886 günü Chicago'da Amerika İşçi Sendikaları Konfederasyonu önderliğindeki görkemli yürüyüş sonrasında, tüm dünya işçi ve emekçileri tarafından uluslararası bir gün olarak kutlanmaya başladı. 130 yıldır işçilerin direngenliğiyle kutlanan 1 Mayıs çoğu zaman katliamlara ve en fazla da tutuklamalara sahne oldu.
 
19. yüzyılda işçiler kol emeğine dayalı çok ağır koşullarda çalıştırılıyor, hatta bu çalışma çoğunlukla 18 saati buluyordu. Ortalama çalışma süresi ise 16 saatti. Kesintisiz 16 saatlik bir çalışma karşılığında aldıkları ücret ise sadece hayatta kalmalarına yetiyordu. Kadın ve çocukların çalışma koşullarıysa çok daha ağırdı. Köle gibi çalışma koşullarından işçilerin payına düşen ücret oldukça azdı. On binlerce işçi, fabrikaların çevresindeki ilkel barakalarda kalıyordu. Sağlıksız koşullarda yaşamlarını tüketiyorlardı. İşçilerin ortalama yaşam süresi, ancak 40 yıl kadardı.
 
1886'daki görkemli yürüyüş: 1 Mayıs
 
Avustralya'nın Melbourne kentinde taş ve inşaat işçilerinin, günde sekiz saatlik iş günü hakkını elde etmek için Melbourne Üniversitesi'nden Parlamento Evi'ne kadar yürüyüş düzenlemeleri ertesinde, 1 Mayıs 1886 günü Chicago'da Amerika İşçi Sendikaları Konfederasyonu önderliğindeki görkemli yürüyüş sonrasında, tüm dünya işçi ve emekçileri tarafından uluslararası bir gün olarak kutlanmaya başladı. Avustralyalı işçiler, 1856'da, sekiz saatlik işgünü lehinde gösteriler yaparak, toplantılar ve eğlenceler düzenleyerek, hep birlikte bir günlük iş bırakma eylemine karar verdiler. 
 
200 bin işçi iş bıraktı 
 
Avustralyalı işçileri Amerikalı işçiler izledi. 1886'da 1 Mayıs'ın evrensel bir iş bırakma günü olmasına karar verdiler, 1 Mayıs'ta 200 bin Amerikalı işçi iş bıraktı ve 8 saatlik işgünü talebinde bulundu. Daha sonra uygulanan baskılarla, işçilerin bu ölçekte bir gösteriyi tekrarlaması birkaç yıl engellendi.1888'de bu yolda yeniden karar aldılar ve gelecek gösterinin l Mayıs 1890'da olmasını kararlaştırdılar.
 
Uluslararası İşçiler Kongresi
 
Bu sırada Avrupa'daki işçi hareketi de güçlenmeye başladı. Bu hareketin en güçlü durumu, 1889'da toplanan Uluslararası İşçiler Kongresi oldu. 400 delegenin katıldığı bu Kongrede, sekiz saatlik işgünü talebinin en başta yer alması gerektiği yolunda karar alındı. 
 
II. Enternasyonal toplandı
 
130 yıldır işçilerin direngenliğiyle kutlanan 1 Mayıs çoğu zaman katliamlara ve tutuklamalara da sahne oldu. Aradan yıllar geçmesine rağmen işçilerin değişmeyen koşulları hak arayışının güçlenmesine neden oldu. 1886 yılında 1 Mayıs'ta ABD'nin Chicago kentinde işçiler, 8 saatlik iş günü için genel greve gittiler. Polisin ateş açması sonucu, çok sayıda işçi öldü ve yaralandı. 1889'da ise II. Enternasyonal, 1 Mayıs'ın, bütün dünyada işçilerin birlik ve mücadele günü olmasını kararlaştırdı.
 
Türkiye'nin 1 Mayıs tarihi: 1860
 
Türkiye'de 1 Mayıs, Osmanlı dönemindede yer yer 1860'lı yıllardan itibaren Ermeniler tarafından kutlanmaya başlanmıştı. 1886'dan itibaren çok daha kitleselleşerek Bütania, Kilikia ve Batı Ermenistan'ın Ermeni köylerinin çoğunda artan katılımlarla kutlanarak giderek toplumsallaştı ve emekçiler tarafından da kutlanmaya başladı.
 
Tünel işçileri sokaktaydı
 
1923 yılında İstanbul'da tütün işçileri, askeri fabrika ve demiryolu işçileri, fırıncılar, İstanbul tramvay, telefon, tünel, gazhane işçileri 1 Mayıs'ı sokakta kutladı. "Yabancı şirketlere el konsun", "8 saatlik iş günü", "Hafta tatili", "Serbest Sendika ve Grev Hakkı" pankartlarını taşıdı.
 
1976'da ilk kitlesel kutlama
 
1976 yılında ise, 50 yıllık aradan sonra 1 Mayıs İşçi Bayramı İstanbul Taksim Meydanında yapılan büyük bir mitingle kutlandı. DİSK'in (Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu) düzenlediği 1976 1 Mayıs'ı, Türkiye'de kitlesel 1 Mayıs kutlamalarının başlangıcı oldu.
 
Ve kanlı 1 Mayıs…
 
1977 yılında ise Türkiye, unutamayacağı bir katliamı yaşadı. DİSK tarafından Taksim Meydanında düzenlenen 1 Mayıs mitingine 500 bine yakın işçi, emekçi katılmıştı. Akşam, alana giriş sürerken Sular İdaresi binasının üzerinden ve Intercontinental Oteli'nden (şimdiki The Marmara Oteli) kalabalığın üzerine ateş açıldı. Silah sesleri dinmeden polis panzerleri sirenlerini çalarak topluluğun üzerine yürüdü. Birkaç kişi kurşun yarasıyla ya da panzer altında kalarak, ama çoğu çıkan panik sırasında ezilerek 37 kişi hayatını kaybetti, çok sayıda kişi yaralandı. Sorumlular asla yakalanamadı. 
 
Sokağa çıkma yasağında Behice Boran
 
1979'da İstanbul'da 1 Mayıs kutlamaları yasaklandı ve sokağa çıkma yasağı kondu. 1 Mayıs'ta İstanbul'da sokağa çıkan Türkiye İşçi Partisi (TİP) Genel Başkanı Behice Boran ve bine yakın kişi gözaltına alındı. Behice Boran ve 330 Türkiye İşçi Partili 6 Mayıs'ta tutuklandı. DİSK'e bağlı bir grup sendika ise İzmir'de "izinli" 1 Mayıs kutlaması yaptı.
 
Ve 1 Mayıs yasaklanır!
 
1980 yılında DİSK Mersin'de 50 bin kişinin katıldığı bir miting düzenledi. DİSK Genel Başkan Vekili Rıza Güven mitingde tutuklandı.
 
1981-1986 yılları arası 12 Eylül askeri darbesinin yasaklar zincirinde 1 Mayıs da yerini aldı. Böylece Türkiye'de yeni bir yasaklı dönem başlamış oldu. Ama tüm yasaklara rağmen, kısa süreli iş bırakmalar, bayramlaşmalar ve bildiri dağıtma gibi etkinlikler yapıldı.
 
Polis, Gülay Beceren'i felç etti
 
1989 yılında 1 Mayıs'ı kutlanmasının yasaklanması üzerine Taksim meydanına çıkmak isteyenler polis saldırısıyla karşılaştılar. Polisin açtığı ateş sonucu Mehmet Akif Dalcı adında 17 yaşında genç bir işçi hayatını kaybetti. Mecidiyeköy ve Taksim'de pek çok kişi tutuklandı.
 
1990 yılında Aralık ayında toplanan Türk-İş Genel Kurulu'nda 1 Mayıs'ın kutlanması karar altına alınırken, Hak-İş'te tarihinde ilk kez 1 Mayıs kutlaması yapmış oldu. Polis 1 Mayıs gösterilerini önlemek amacıyla İstanbul'da sıkı güvenlik önlemleri aldı. Değişik semtlerde gösteri yapmak isteyen gruplarla polis arasında çatışmalar çıktı. Pangaltı'daki olaylar sırasında üniversite öğrencisi Gülay Beceren polis tarafından vurularak felç oldu.
 
5 binden fazla insan Taksim'de
 
2009 yılında 22 Nisan 2009 günü TBMM Genel Kurulu'nda, 1 Mayıs'ın, "Emek ve Dayanışma Günü" adıyla tatil olmasına ilişkin kanun tasarısı kabul edilmişti. 5 binden fazla insan, Taksim meydanında 1 Mayıs'ı kutladı. Taksim'de konuşmalar sürerken polisler, civardaki sokaklardan meydana ulaşmak ve kutlamaya katılmak isteyenlere gaz attı, cop kullandı. ÇHD gözaltına alınanların sayısının 400'ü geçtiğini açıkladı. 
 
Taksim 32 yıl sonra tekrar eyleme açıldı
 
2010 yılında 32 yıl sonra Taksim Meydanı ilk kez 'eyleme' açıldı. Taksim Meydanı'na üç ana yoldan çıkıldı; Gümüşsuyu, Mecidiyeköy-Şişli ve Tarlabaşı Bulvarı. Programdan önce sendikalar 1977'de meydana gelen olaylarda ölenler için Kazancı Yokuşu'na karanfil bıraktı. Büyük bir coşku ve heyecanla 200 binin üzerinde katılımcı ile görkemli bir kutlama yapıldı. Batman'da Cumhuriyet Meydanı, 20 yıl aradan sonra ilk kez 1 Mayıs kutlamalarına açıldı. Ankara'da göstericiler 1 Mayıs'ı Sıhhiye Meydanı'nda kutladı.
 
Dilan Alp vuruldu
 
2013 yılında hükümet, Taksim'de inşaat alanı olduğunu bahane ederek, meydanın 1 Mayıs kutlamalarına kesinlikle kapalı olacağını açıkladı. Bu açıklamaya rağmen kitleler Taksim'e gitmeye çalıştı, pek çok yerde polisle göstericiler arasında çatışmalar yaşandı. ÇHD, en az 26 kişinin gözaltına alındığını; üçü ağır toplam yedi kişinin yaralanarak hastaneye kaldırıldığını açıkladı. Tarlabaşı'nda polisin attığı gaz fişeği kafasına isabet eden 17 yaşındaki Dilan Alp, ağır yaralandı.
 
266 insan gözaltına alındı
 
2014 yılında 1 Mayıs 2014 kutlamalarına hükümetin izin vermeyeceğini açıklaması üstüne Taksim Meydanı'na çıkan tüm yollar polis tarafından kapatıldı. 39 Bin polisin görev yaptığı İstanbul'da OHAL ilan edildi. Şişli'deki DİSK binası önünde toplanıp 1 Mayıs'ı kutlamak için Taksim'e yürümek isteyen işçilere polis saldırdı. Aralarında gazetecilerin de olduğu onlarca kişi yaralandı, 100'den fazla kişi gözaltına alındı. Polis Beşiktaş'ta ana arterlerde ve ara sokaklarda biber gazı, su ve plastik mermiyle yoğun bir şekilde saldırdı. ÇHD yaptığı basın açıklamasında 3'ü avukat 266 kişinin gözaltına alındığını yaklaşık 50 kişinin ise yaralandığını belirtti. 
 
Yine yasak yine gözaltı 
 
2015 yılında İstanbul'da 1 Mayıs İşçi Bayramı'nda kutlamalara tekrar kapatılan Taksim Meydanı'na çıkmak isteyen kalabalığa polisin müdahale etmesi sonucu onlarca kişi yaralandı, 200'den fazla kişi de gözaltına alındı. 
 
Yarın: 1 Mayıs 1977 'Kanlı Mayıs'da katledilen 9 kadının hikayesi. 
 
(he/sy/ck/dk)