Tekoşin Tekin/JINHA

AMED - Tarihi Asurlulara kadar uzanan Eğil birçok medeniyete, uygarlıklara ve dinlere beşiklik etmiş bir ilçe. Zengin bir geçmişe sahip olan Eğil ilçesi, tarihi ve doğal güzelliğiyle insanda hayranlık uyandırıyor.

Tarihi güzellikleriyle bilinen Diyarbakır'ın Eğil ilçesi Asurlulardan kalma kale ve birçok antik mağara, kral kızı resimlerine ev sahipliği yapıyor. Diyarbakır'dan 50 kilometre uzaklıkta olan Eğil ilçesinin toplam nüfusu 23 bin 28 olup, Kürtçenin Zazakî lehçesi konuşulmakta. Bazı kaynaklarda Eğil'in eski ismi Angel, Angl, İggel, Aggilene, Encil, Gel, Agel biçiminde geçiyor. Aynı bilgi Evliya Çelebi'nin 'Seyahatname' isimli kitabında da geçiyor. 'Seyahatname' kitabında geçen Gel ismi ilçe halkı tarafından da kullanılıyor. Eğil Asur, Roma, Bizans gibi güçlü imparatorlukların hüküm sürdüğü ve tarih öncesi dönemlerden başlayıp, pek çok medeniyetlere ve inançlara beşiklik etmiştir. Asur Kalesi, Kalecik Kalesi, Selman Cibeb Kalesi, Asur Kral mezarları, mağaralar, hamamlar, Taciyan Camisi, Nisanoğlu Türbesi, Kilise, Şerbettin Hanı, Kasım Bey Kümbeti, Yeraltı Sarnıcı, kaleden Dicle Nehri'ne inen gizli iki yol, hamamlara inen gizli yol, kaleyi kuşatmalarda veya kaybedilen savaşlardan sonra kral ve yakınlarının gizli ve kimselere görünmeden yer altından kaçışlarını sağlayan tüneller Eğil ilçesinde tarihini korumakta.

Üç tarafı derin vadilerle çevrili Asur Kalesi

Eğil sınırları içerisinde savunma amaçlı yapılan kalelerden en önemlisi Eğil Asur Kalesi'dir. Tarihi kaynaklarda kalenin Asurlular tarafından yapıldığı anlatılmaktadır. Kale, doğal bir kayalık zemin üzerine oturtulmuş ve üç tarafı derin vadilerle çevrili olup, öteki tarafı da oyularak, stratejisi önemli bir yapıya kavuşturulmuştur. Romalılar ve Bizanslılar tarafında kale sur duvarları ve burçlarla güçlendirilmiş olup, dış sur vadinin hemen yanı başında başlamakta ve güney yamacı boyunca devam etmektedir. Kalenin, kuzeyindeki sarp kayalık alanın yüzeyinde, kayalığın düzeltilmesiyle elde edilmiş dikdörtgen panoda Asur kral kabartması ile günümüzde okunamayacak kadar silikleşmiş çivi yazılı kitabe dikkati çekmektedir. Kabartmanın Asur Kralı 3. Salmanassar'a ait olduğu söyleniyor. Eğil Kalesi'nde ana kayanın oyulmasıyla elde edilmiş tüneller tespit edilmiştir.

Mezarlar kümbete benzer şekilde biçimlendirilmiş

Eğil Asur Kalesi'ne bakan Amini Kalesi, Dicle Nehri'nin iki kolunun birleştiği noktada yüksekçe bir kayanın üzerinde inşa edilmiş bir kaledir. Kral mezarları, kalenin kuzeydoğusunda, Dicle Baraj Gölü'nün kıyısında bulunan kral mezarları ana kaya oyularak, kümbete benzer şekilde biçimlendirilmiştir. Mezarların iç mekânları ise oda şeklinde düzenlenmiş olup, kuzey iç kısmında çizgi şeklinde kral figürü bulunmaktadır. Bir diğer kaya mezarları ise, Eğil Kalesi'nin güneydoğu tarafında, Amini Kalesi'nin üzerinde Konak ve Balaban köylerinde kaya mezarları bulunmaktadır. Bizanslılar döneminde inşa edildikleri tahmin edilen kaya mezarları doğal kayalığın oyulması olarak yapılmıştır.

(mg)