Medya Cebe/JINHA

WAN - Serhat yöresine özgü olan yer altı tandırlarında kadınlar yanma tehlikesine rağmen ekmek pişirmeye devam ediyor. Bu tandırlarda her yıl onlarca kadın ekmek pişirirken içerisine düşerek yaralanıyor ya da yaşamını yitiriyor. Kadınların sofraya getirdiği bu ekmeğin ne şartlarda yapıldığı erkekler tarafından merak edilmezken kadınlar tandır tehlikesine karşı bir an önce önlem alınması gerektiğini vurguluyor.

Kürdistan coğrafyasında farklı özellikler taşıyan kültür yapıları köyler arasında bile değişebiliyor. Botan kültüründe yerin üzerinde kadınların ayakta yapabileceği bir biçimde şekillendirilen tandırlar, Serhat coğrafyasında yerin altına inşa ediliyor. Kadınların kendi elleriyle yaptıkları ekmekler aile bireyleri tarafından keyifle yenilirken, kadınların ekmekleri hangi şartlarda yaptığı erkek bireyler tarafından merak bile edilmiyor. Serhat yöresine özgü yer altı tandırlarında her yıl onlarca kadın yanarak yaralanırken birçok kadın da yaşamını yitiriyor. Ekmeğin yerde oturarak yapıldığı bu tandırlarda, kadınlar ekmeği yapıştırabilmek için bellerine kadar yanan tandırın içerisine eğilmek zorunda kalıyor. Her ekmek yapımında ölüm tehlikesi atlatan Vanlı kadınlar, gelenekselleşen bu kültürün zarar verdiğini ve bu soruna bir çözüm üretilmesi gerektiğini belirtiyor.

'Tandırın içerisinde feryat ettim'

Yaklaşık bir ay önce tandırda ekmek yaparken dengesini kaybederek tandırın içerisine düşen Fatma Duman (56), vücudunun büyük bir bölümünün tandırın içerisine girdiğini belirtti. Elleriyle kendisini tandırdan çıkarmaya çalışırken de çığlıklar atarak yardım istediğini söyleyen Fatma, "Bu yörenin tandırları bizler için gün geçtikçe daha tehlikeli bir hal alıyor. Tandırlara bir an önce kalıcı bir çözüm üretilmesi gerekiyor. Ekmek yapmayı çok iyi bilen deneyimli kadınlar bile düşerek yanabiliyor" dedi. Tandırda ekmek yapmayı annesinden öğrendiğini belirten Fatma, evlenmeden önce küçük yaşlarda köy şartlarında ekmek yaptığını söyledi. Van'da bütün tandırların yerin altında olduğuna dikkat çeken Fatma, yerin üzerinde yapılmış farklı mimarisi olan bir tandıra rastlamadığını kaydetti.

'Kadınlar her alanda ihmal ediliyor'

Hastanede iki defa ameliyata alındığını söyleyen Fatma, kolunda ciddi yanıklar olduğunu ve uzun bir tedavi sürecinden geçtiğini belirtti. Kadınların her alanda ihmal edildiğini belirten Fatma, "Küçük bir tel parçasını etimin arasında bırakmışlar. Şimdilik iyi oldum diyebilirim. Hem hastanenin ihmali hem de kadınların her alanda ihmal edilmesi ciddi bir sorundur. Bu sorunun biran önce halledilmesi gerektiğini düşünüyorum. Tandıra bugün ben düştüm yarın başka bir kadının da düşmeyeceğinin garantisini hiç kimse veremez. Yaşlanmış olmama rağmen ekmek pişirmek zorundayım, zorunda olmam hayatım için önlem alınmaması anlamına gelmiyor. Biz kendi ekmeğimizi pişirip yemek istiyoruz ama bu tandır kültürü devam ettiği sürece kadınlar güvenli bir şekilde ekmek pişiremeyecek. Tandırlar yerin altında tehlikeli ise tandırın üzerine çıkarılmalı. Komşularımda bu tehlikenin farkında ve onlarda önlem alıp tandırlarını yerden yüksek yapmak istiyorlar" diye konuştu.

'Kürt kadını çalışkan ve emekçidir'

Kürt kadınlarının yüzyıllardan bu yana kendi ekmeklerini kendilerinin pişirdiğini ifade eden Fatma'nın komşusu Gülcan Kurt ise kadınların çeşitli nedenlerden ötürü hazır ekmek almadıklarını dile getirdi. Bazı ailelerde kadınların ekonomik sorunlar nedeniyle ekmek pişirmek zorunda olduğunu kaydeden Gülcan, "Ailelerindeki fazla nüfusun da etkisiyle kadınlar her gün ekmek alamayacağı için ev ekonomisine destek vermek amacıyla ekmeklerini kendileri pişiriyor. Diğer bir etken de Kürt kadınlarının emekçi ve çalışkan yapılarıdır. Doğal ve ekolojik yaşam biçimlerinden kaynaklı geleneksel bir şekilde yüzyıllardır kendi ekmeklerini kendileri pişiriyor. Kadınların kendi elleriyle yaptığı ekmekleri aile fertleri çok seviyor ve bu nedenle kadınlar eş ve çocuklarını mutlu etmek için ekmek yapmaktan vazgeçmiyor" diye belirtti.

'Tandırlar kadınlara zarar veriyor'

Serhat bölgesinde yaygın olan yer altı tandırlarına sürekli kadın ve çocukların düşerek yaralandığını hatırlatan Gülcan, tandıra düşen kadınlardan yaşamını yitirenlerin de olduğunu söyledi. Tandıra düşen kadın ve çocukların sakat kalabildiklerini de kaydeden Gülcan, "Tandırlar bölgenin kültürünü yansıtıyor belki ama bu zarar veren bir kültür. Kadınlar ekmek yaparken ciddi hayati tehlikeler atlatabiliyor. Kadınlar canları pahasına ekmek pişirmeye devam ediyor. Tandırda ekmek yapma kültürünün sonlanmasını istemeyeceğiz elbette. Ama en azından kadınların da güvenli bir şekilde ekmek pişirebilecekleri tandırlar olursa bunca yaralanma, sakat kalma ya da ölüm vakasıyla karşılaşmayacağız. Ekmek pişirmek kadınların canından daha önemli değildir" ifadelerinde bulundu.

'Erkeklerin tandırda yandığını duymadım'

Kadınların yaşamlarını tehlikeye atarak ekmek pişirmelerinin erkekler tarafından fark edilmediğini söyleyen Gülcan, erkeklerin önlerine gelen ekmek ve yemekleri kadınların ne şartlarda getirdiklerini sorgulamadığını belirtti. Serhat bölgesinde tandır ekmeğini yalnızca kadınların pişirdiğini söyleyen Gülcan, "Ben bu güne kadar hiç bir erkeğin tandırda yandığını duymadım. Kadınlar erkeklerin kazandıkları parayı ev ekonomisi için en tasarruflu şekilde kullanırken kadınların neler yaşadığı erkekler tarafından umursanmıyor bile. Erkeler içerisine düşmedikleri için kendilerini bu ölümlerden ve bunun sorumluluklarından soyutlayamazlar" diye konuştu.

'Tandırda yanacağına ekmek yapmasın daha iyi'

Kendi annesinin de her gün ekmek yaptığını belirten Gülcan, annesini tandıra gönderirken korktuğunu ifade etti. Her gün ekmek satın almanın aile bütçesini sarsacağını kaydeden Gülcan, ekmek yapmak zorunda olan kadınlar için güvenli tandırlar oluşturulması gerektiğini dile getirdi. Yer altı tandırlarının tehlikeli olduğuna dikkat çeken Gülcan, "Annemi korkarak tandıra göndereceğime ekmek yapmasın daha iyi. Ben annemi düşünüyorum ve evimizdeki yer altı tandırını yıkıp yerin üzerinde ayakta ekmek yapabileceği bir tandır yapacağım. Kürdistan'ın Botan bölgesinde yerin üzerinde bulunan tandırlar gibi yapacağım ve bu şekilde annemi güvende tutacağım. Ben bunu yapma kararı aldım ve herkese bu önlemi almalarını öneriyorum" dedi.

(dc/mg)