Nişmiye Güler-Caroline McKusick /JINHA

WAN - Erkek egemen zihniyetin hakim olduğu Çaldıran ilçesi yazılmayı bekleyen kadın hikayeleriyle dolu. Ağrı ve Tendürek'e kadar uzanan bölgede söylentilere göre en az 10 köyde aileleri tarafından katledilen kadınların isimsiz mezarları bulunuyor.

Van'ın Çaldıran ilçesinde birçok kadının hikayesi yazılmayı beklerken, ilçede kadınlar erkeğin arka planı olarak görülüyor. İlçede halen yaşatılmaya çalışılan erk zihniyet kadınları birçok hakkından mahsur bırakıyor. İlçede sokakta neredeyse hiç olmayan, sosyal yaşantıdan uzak, evine kapatılmış, dışarıya çıkarken, konuşurken izin almak zorunda olduğu, kayınpederinin yanında konuşmadığı, evinde eşine çocuk yapan, her türlü işi yapan ama hiç bir şey yapmıyormuş gibi görünen bir kadın profili hakim.

Çaldıran feodal bir zihniyet yapısına sahip

Çaldıran'da yazılmamış kadın tarihine dokunmak için yola koyuluyoruz. Sabah saatlerinde Çaldıran'ın çarşı merkezine geliyoruz. Güneşin hala yakmadığı kalın sisin altında, yüzleri yazmalarıyla kapatan bir iki tane kadın, erkek kalabalığından koşturarak acele ile işleri hallediyorlar. Bir kadın kucağındaki bebeğiyle yol kenarında araba bekliyor. Sohbete başlıyoruz, ama belli bir yerde "kocama sormadan konuşamam" demesiyle sohbet bitiyor. İlk izlenimlerimizden Çaldıran'ın feodal bir zihniyet yapısına sahip olduğunu çıkarıyoruz. Ardından yolumuzu mahalleye çeviriyoruz. Mahallede Çaldıran'ın çalışan çocukları günlük işlerini yapıyor. Bir grup çocuk işlerine ara vererek, bizi eşlik ediyor. Yabancıları pek sevmeyen mahalle köpeklerini kartopuyla kovan çocuklar, yol gösterdikten sonra koyun otlamaya, el arabalarına odunlarını doldurmaya devam ediyor.

Kadının emeği erkeğin elinden geçiyor

Çarşıdan eve dönen bir kadın bizi görünce duruyor, gülümseyişle selam veriyor. Bir eliyle çocuğunun elini tutuyor, öbürüyle çarşıda aldığı Gumgum'u kaldırarak evini işaret ediyor. "Gel, çayımızı iç" diyor. İçeride bir genç kadın, el işlerini bir yana koyuyor ve sohbetimize katılıyor. İşlediği havlularla aslında evinin geçimini sağladığını belirtiyor. El emeği ile yaptığı havluları kendisi pazara götüremiyor onun yerine eşi götürüp pazarda satıyor. Kadının yaptığı emeği resmi piyasaya girecekse bile, erkeğin elinden geçtikten sonra sunulacak belli ki. Sorularımıza devam ettiğimizde kadınlar, "Hiç bir kadın sizinle konuşmaz" diyorlar. "Kadının sorunu çok ama konuşmuyor. Siyasi görüşlerimizi söylediğimizde 'sen konuşamazsın, sen kadınsın' diyorlar. Dedikodu çok, çevre konuşur, aşiretin büyükleri kızar" diye anlatıyorlar Çaldıranlı kadınlar.

'Kar altındaki taşsız kadın mezarları'

İlçe merkezinden ayrılıyoruz, köye doğru gidiyoruz. Ağrı ve Tendürek'e kadar uzanan kar alanları güneşte parlıyor. Kar altında yatan kaç tane taşsız kadın mezarı var sorusunu aklımıza getirmemeye çalışıyoruz. Söylentiye göre en az 10 köyde aile tarafından katledilen ya da intihara sürüklenen kadınların gömüldüğü taşsız mezarlıkları bulunuyor. Sadece 2015 yılı içinde iki genç kadın, kayıtlara geçen "intihar" iddiasıyla yaşamını yitirmişti.

'Çaldıran'da kadın neredeyse yok'

Köye geliyoruz. 65 yaşındaki Fêrfurî Şahin, burada kadın olmanın bütün zorluklarına rağmen hayatta kalan biri. Fêrfurî bizi salonunda ağırlıyor. Pencere yanında, yetiştirdiği çiçekleri kışın ortasında açıyor. Gülümseyerek anlatıyor Ferfuri, kadın olmanın kutsallığı içinde çektiği zorlukları. Daha çocukluğunun en güzel yıllarında aile zoru ile tanıştırılmıştı evlilikle Ferfuri. "Bu yörede yaşayan her çocuğun kaderidir aslında" diyor evlilik için ve devam ediyor. Ferfuri, evliliğin verdiği ağır sorumlulukları erken yaşta öğrenmiş, eşini kaybettikten sonra kaynı ile evlendirilmiş ve evliliği üresince sürekli erkek şiddetine maruz kalmış. Evlendirildiği kaynından ve ailesinden de şiddet görmeye devam eden Ferfuri, "Kadınların burada sesini yükseltmeye hakkı yok. Eşine itaat etmek zorundadır her zaman" diyor. Zorla evlendirildiği kaynı tarafından terk edilen Ferfuri, yaşadığı zorluklara rağmen yüzünde tebessümünü eksiltmeden ve aslında kadının neredeyse yok edildiği bir ilçede yaşamına devam ediyor.

'Erkek zihniyeti kadınları örtmeye çalışıyor'

Bahçede buzda kayan torunlarının neşeli haykırışlarının eşliğinde evden ayrılıyor ve ilçe merkezine dönüyoruz. İzlenimlerimizden şu sonuca varıyoruz: Çaldıran'da tıpkı karın ilçenin her tarafını örttüğü gibi, erkeklerin erk zihniyeti de kadınları örtmeye çalışıyor ama her şeye rağmen bu zihniyete karşı ilçede mücadele eden kadınların varlığını bilmek yüreğimize su serpiyor.

(dc/mg)