Eylem Daş/JINHA

STENBOL - Girêdayî 21'ê Gulanê Roja Qirkirina Çerkezan Endama HDP'ê Rojnameger û Nivîskar Înci Hekimoglu diyar kir ku di dîrokê de qirkirin û sirgunên bi ser wan de hatin di dîrokê de yên despêkê ne. Înci da zanîn ku bi sed salane Çerkez li erdnîgariyên dur ji welatê xwe dijîn, bûne mexdurê bişaftinê, nasname û zimanê wan bi tinebûnê re ru bi ru hatiye hiştin.

Di 21'ê Gulanê de piştî şerê demdirêj yê Çrekezan ji aliyê Çarlik Rusya ve hatin sirgun kirin. Girêdayî 21'ê Gulanê Roja Qirkirina Çerkezan Endama HDP'ê Rojnameger û Nivîskar Înci Hekimoglu wiha got: "Di 21'ê Gulana sala 1864'an de çerkez hatine sirgunkirin û 21'ê gulanê weke simgeya sirguna çerkezan tê zanîn. Di pêvajoyek 100 salan de Çerkezan li gel Rusan şer kirine, ne tenê çerkez di heman demê Îngiltere û Osmanî jî ji bo tinekirina Çerkezan tevlî bûne." Înci destnîşan kir ku divê qirkirina çerkezan di nava dîrokekê de neyê sînor kirin, ji ber ku Osmaniyan bi salan polîtîkaya mêtîngeriyê dane meşandin, paşê Osmanî li gel Rusan li hev dikin û Çerkezan sirgun dikin.

Ezmuna Çerkezan ya nexweşî, mirin û sirgunê...

Înci bilêv kir ku dema Çerkez vegeriyane ser axa ku Osmaniyan lê jiyan dikir zilma ser wan kêmnebû û wiha domand: "Tekneyê 100 kesî ji sed hezaran mirovan dadigirtin û li Deryareş binav dikirin. Gelek mirov ji ber birçîbûn û tifoyê mirin. Ewqas bûyerên erjeng bi serê wan anîn ku generalê Rusan jî dema ku qala wan pêvajoyan dikir ji wan êşan re gotin nedidît. Çerkesên li benda tekneyê bê wan bigire diman, li ber peravên avê bi mehan û caranan bi salan diman. Di wê pêvajoyê de qeyîbên gelek mezin hatin jiyan kirin. Yên dikarîn bên jî ser axa Osmaniyan ji ber nexweşiyê û birçan dimirin. Weke mînak li Samsunê nêzî 60 hezar, li Trabzonê jî nêzî 50 hezaran ji bo ji qirkirinê rizgarbibin hatin, lê ketin xefikek din ya mirinê. Osmaniyan wê demê çerkez li herêmên bi bê ewle dan bicîh kirin û weke ew ji mirinê rizgar bûne, cardin bi şêweyek dinê bimirin."

'Di qirkirina ermeniyan de jî çerkez bi kar anîn'

Înci anî ziman ku di qirkirina ermeniyan de jî Osmaniyan vêcarê çerkez bi kar anîn û wiha berdewam kir: "Hejarên çerkez yên ji ber qirkirinê rizgarbûne û di hejariyê de dijîn, vê carê jî zorê dide wan, weke komên leşkerî wan amade dikin û di qirkirina ermeniyan de wan di xebitînin."

'Polîtîkaya bişaftinê berdewam dike'

Înci derbirî ku piştî hilweşîna Osmaniyan û avakirina Komarê dewletê dest bi polîtîkaya avakirina netewê kir û wiha dom kir: "Vê carê jî hewildan ji bo çerkezan, kurdan, lazan û gurciyan hemûyan bikin tirk dixebitin. Ji ber wan ditirsîne ew êdî ji tirsan çerkezî hînî zarokên xwe jî nakin. Êdî pêvajoyek wiha despêdike ku ji ziman û çanda deshilat zêdetir zarok giringiyê bi ziman û çanda xwe nadin."


Înci anî ziman ku di nava van hemû polîtîkayên bişaftin û tinekirinê de çerkez hatin helandin, di van 10 salên dawiyê de êdî çerkez hêdî hêdî hewildidin ku bi ser hev ve bên û hinek tên dîtin, hewla nasnama xwe, wekhevî û azadiyê didin û wiha pêde çu: "Niha hinek guherînan despêkiriye. Ez difikirim ku nasnama çerkezan zêdetir bê dîtin û dê ji niha û şunde zêdetir bê dîtin."

(zt)