د. ژیان خەرزی
 
لە مێژووی مرۆڤایەتیدا هەندێك كات هەیە كە خاوەن واتای ژیانن، ئەو كاتانەش لە هەموو باوەڕی و كتێبە پیرۆزەكانیشدا باس كراوە و دەڵێت ئەی عەبدی من برۆ و عەمەل بكە، ئەم كاتانە لە سیستەمی ژیانی كۆمەلایەتیدا كاتی ئاڵوگوڕە، یان دەبێت لەم كاتانە تێبگەیت و بیانگۆڕیت یان مەحكومی ئەو سیستەمە هەڵوەشاو و ڕزیوەی كە دژی مرۆڤایەتییە. لە مێژووی تێكۆشانی ئازادیخوازیشدا مانگی حوزەیران خاوەن واتایەكی بەم شێوەیە, كاتێك دەڵێت مانگی حوزەیران هەڤاڵ زیلان، هەڤاڵ سەما و هەڤاڵ گوڵان و بە سەدان شەهید دێنە بیری مرۆڤ. لە بزووتنەوەی ئێمەدا ئەو مانگە خاوەن واتایەكی ژیانییە چونكە بە چالاكی ئەو هەڤاڵێ‌نەوە گرێ دراوە. لێرەدا ئەتوانین ئەو پرسیارە بكەین كە بۆچی خاوەن گرینگییەكەی وەهایە. كاتێك لە وەڵامی ئەم پرسیارە دەگەڕین، دەبێت بگەڕێنەوە بۆ سەردەمی ڕابردووی مرۆڤ و مەسەلەی سیاسی - سەربازی ئەو كاتانە و شرۆڤەی لەسەر بكەین. لە مێژووی بزووتنەوەی ئازادیخوازی كورددا ساڵی (1190) لە خەتی تێكۆشانی ئێمەدا قۆناغ و هەڵمەتێكی نوێیە، بەڵام لەو كاتانەدا جیهان ڕووبەڕووی گۆرانكاری نوێ بۆتەوە لەوانەش هەڵوەشاندنەوەی سۆسیالیزمی پێكهاتوو و راگەیاندنی سەركەوتن لەلایەن سەرمایەدارییەوە بوو. لە رۆژهەلاتی ناوەڕاستیشدا سیستەم قەیراناوییە، لە بەرامبەری ئەوەشدا كوردان پێ لە قۆناغێكی زۆر گرنگ دەنێن. لە هەمان قۆناغدا لە توركیا كودەتایەكی سەربازی بەرێوە دەچێت، بۆیە هێزێكی زاڵم، فاشیست و هێزی گلادیۆی نێونەتەوەیی پەیمانێك دەبەسترێت. بۆیە لە كوردستاندا شەرێكی دژوار بەرێوە دەچێت و هەتا ساڵی 1995 لە هەندێك ناوچەی كوردستاندا لە كەسایەتیی ملیتان بزاڤی ئازادیخوازی گەلی كورددا خۆراگری و قارەمانێتی بێوێنە هەیە و لە لایەكی تریشەوە دووبارەبوون لە شەردا هەیە ئەو دووبارەكردنەوەیەش لەگەڵا خۆیدا بەربەست دێنێت. بۆیە لە ساڵی 1995دا لەناو گۆنگرەی پێنجەمدا رێبەر ئاپۆ بۆ یەكەمین جار لە مێژووی پەكەكەدا لە پارادیگمادا گۆرانكاری دەست پێدەكات، سوسیالیزمی پێكهاتە ئانالیز و رەخنە دەكات، ئەمەش دەركەوتنێكی نوێیە. رێبەر ئاپۆ هاوكات سووربوون لە سوسیالیزمدا سووربوون لە هەبوون و مرۆڤایەتیدا دەبینێت. لە كەموكورتی گۆرانكاری درووست كرد و شورشی دەست پێكرد، لە ئاڵا، سیمبول و تاكتیكیشدا گۆرانكاری درووست كرد، چونكە شۆرش تەنیا لە یەك لایەنەوە دروست نابێت. سۆسیالیزم و ئازادی لە خەتی ئازادی ژندا دەبینی، بۆیە هێزی نێونەتەوەی و سەرمایەداری ئەوەیان بۆ خۆمەترسیدار بینی، هەوڵیان دا پلان دابنێن. هێزەهەرێمییەكان كە بە درێژاییی مێژوو، كورد قبوڵ ناكەن، هەبوونی خۆیان لەسەر جوگرافیای كورد و نكوڵیكردن لە كورد پێش دەخست. هەموو كولتووری كوردیان دزی و لە هەمان كاتدا ئەم كولتوورەیان بە دواكەوتوو پێناسە دەكرد و ئەم هێزە هەرێمییانە لەناو شەرێكی وەهادا جێگایان گرتبوو. لە ناوخۆیشدا هاوكات لەگەڵ قارەمانی و بەڕێوەبردنی شەڕ، رێبازی دووبارەبوونی تاكتیك و درووستبوونی بەربەست، شەمدین ساكیك (شەمۆ) خۆی وەكوو ئالترناتیڤی چارەسەری ئەم كێشانە دەبینی. بەڵام كەسایەتی ئەو لەناو رێكخستندا دیار بوو. لە ئەساسدا لەناوبردنی گەریلای كردبوو بە ئامانج، دیسان هەندێك كەساسایەتی ژنی بورژوازی بۆ نموونە نەوال كە لەگەڵ هێزی پیاو یەكگرتوو بوو. هەندێك كەسی درووست و بەرێكخستنەوەگرێدراو هەبوون، بەڵام نەیانتوانی لە رێبازی سەربازی، سیاسی و بەتایبەت لە ژیاندا ببن بە هێزی چارەسەری. هێزی هەرێمی و نێونەتەوەیی لەسەر زەمینی ئەم بەربەست و دووبارەبوونە كەوتنە هەوڵدان، دۆخەكەیان تاووتوێ‌ كرد و بە پیلانێكی روویان كردە رێبەر ئاپۆ. ئەم هێزانە بەردەوام نە بەئاشكرایی، بەڵكوو بە رێبازی پیلانگێڕی هێرشی گەلی كوردیان كردووە. هیچكات لە شەرێك كە بەرێوەیان بردووە، خاوەن دەرنەكەوتوون چۆن بەشاراوەیی ئەمەیان كردووە، بۆ ئەوەی رووی خۆیان بەو ماسكە بشارنەوە. لەسەر ئەم بنەمایە درێژە بە هێرش و پیلانەكانیان دەدەن و لە ساڵی 1996 لە 6ی گوڵاندا بەرامبەری رێبەر ئاپۆ هێرشێكی مەزن بەرێوە چوو، پیلانگێرییەكی نێونەتەوی بوو. تەنانەت هەندێك كەناڵی راگەیاندن و رادیۆ دەیانگوت عەبدوڵا ئۆجەلان روحوالقودسە، ئەمەش بۆخۆی ئاماژەیەكە بەوە كە كام هێز لە چ ئاستێكدا تێیدا بەشدارە. چۆن هەم بەربەستەكانی نێوخۆی بزاڤی ئازادیخوازیان دەزانی، هەم ئاگاداری كێشە كۆمەڵایەتییەكان بوون، هاوكات چۆن رێبەر ئاپۆ تەمسیلیەتی ناسنامەی ئازادیی كوردی دەكرد، بۆیە لە كەسایەتی رێبەرتیدا دەیانویست بزووتنەوەی ئازادیی گەلی كورد لەناو بەرن. ئەڵبەتە هەم گەلی كورد و هەم بزاڤی ئازادیخوازیش ببوونە هەدەفی ئەم هێرشانە. بۆیە هێرشی نێونەتەوەیی و هەرێمی، كێشەی ناوخۆیییەكان باڵی بەسەر دۆخەكەدا كشابوو، هەڤاڵ زیلان ئەو هێرشانەی دیت و شرۆڤەی كرد، بووە یەكەمین ژن كە كەسایەتی خۆی نیشان بدات و ئەو هێرشانەی بە هەزاران ساڵە لەسەر ژنە و كۆیلەی ئەو ئازارەن. لە هەمان كاتدا ژن بوونی لە كەسایەتی خۆیدا دیت و بڕیاری تۆڵهەڵدانی دا و زایینێكی نۆی بوو. بە شەهادەتی خۆی كۆمەڵگایەكی نوێی ئافراند و تاكتیكی نوێی پێش خست. لە هەمان كاتدا وەڵامی هێزی نێونەتەوەیی داوە و وتی لە كەسایەتیی رێبەر ئاپۆدا كەس ناتوانێ كەسایەتیی كوردی ئازاد لەناو ببات. بۆیە هەڤاڵ زیلان فەلسەفەی ژیانێكی نوێ بوو. هەڤاڵ زیلان بوو بە وەڵامدەری هەوڵدانی رێبەر ئاپۆ و فەلسەفەی "سووربوون لە سۆسیالیزمی زانستیدا، سووربوون لە مرۆڤایەتییە" و هاوكات بوو بە شێوازی رێكخستن و فەرمانداریی ئەم فەلسەفەیە. بۆیە رێبەرایەتی دەڵێت هەڤاڵ زیلان مانیفستۆی ژیانی ئازادە، رێبازی تێكۆشان و خۆراگری ژن و گەلی بندەستە. لەسەر ئەو بنەمایە هەڤاڵ زیلان بوو بە فەلسەفەی ژیانێكی نوێ بۆ هەموو ژنان و لە كەسایەتیی نوێدا هەمیشە ئەمە خۆی دووبارە دەكاتەوە. ئەم فەلسەفە بێ مردنە و هەمیشە ژیان دەكات، بۆیە هەتا ئەم فەلسەفەیە ژیان بكات، هەڤاڵ زیلانیش زیندووە و ژیان دەكات. هەڤاڵ زیلان وەكوو هێڵ و فەلسەفە بوو بە مێژوو، كۆمەڵگا و ناسنامەی ژنی ئازاد. بۆیە مانگی حوزیران خاوەن واتایەكی وەهایە. هەر لەو مانگەدا هەڤاڵ سەما بوو درێژەپێدەری رێباز و تێكوشانی هەڤاڵ زیلان. ئەگەر سەرنج بدەین قۆناغێكی كە هەڤاڵ سەما چالاكی ئەنجام دەدات، خاوەن واتا و رۆڵێكی گرنگە. جارێكی دیكە هێزی نێونەتەوەی سەرلەنوێ پیلانگێرێكی دیكە بەرێوە دەبەن، لەناو بزاڤی ئازادیخوازی گەلی كوردیشدا هەندێ كەسایەتی كە دەیانویست لە نموونەی "جان یوجە"دا وەكوو دەسەڵاتدار، ئالترناتیڤ بەرامبەر بە رێبەر ئاپۆ، دەركەون. لە زیندان، ئەوروپا و لە شاخدا لە رێبازی فەرمانداریدا كێشە هەیە، لە ئەوروپا و لە ئاستی هێزی نێونەتەوەیی هەوڵی پووچەڵكردنی بزاڤی ئازادیخوازی درا و لەسەر ئەم ئەساسەش هەوڵدانی زۆر پێش كەوت. هەڤاڵ سەما هەموو ئەم پیلانگێڕییەی هەست پَی كرد و تێگەیشت. هاوكات لە بەرامبەر كەسایەتی ساختەی پیاو كە بە درۆ باسی ئازادیخوازی دەكات، سەرەتا هەوڵ دەدات كەموكورتی خۆی سەرەراست بكات، ئینجا دژ بەم ئەقلیەتە دەبێتە خاوەن هەڵوێست. هەڤاڵ سەما بەرامبەر بە هەموو ئەو هەڵوێستانە كە هەم لە ئاستی ناوخۆ و هەم لە ئاستی دەرەكیدا روویان دا، مەزڵووم دوغان ئاسا ویستی بەرامبەر بە هەموو تاریكییەك كە بەسەر كۆمەڵگا و ژندا سەپاوە، ویستی ببێت بە پردێك لە ئاگر بۆ هەموو ژنان و هاوكات فەلسەفەی هاوژیانی ئازاد. هەڤاڵ سەما هەوڵی دا كە هەم زۆرتر رێباز و رامانی هەڤاڵ زیلان پێش بخات و هەم لە 21ی نیسان هەتاكوو 8ی ئادار بوو بە فەلسەفەی هاوژیانی ئازاد. لەدوای ئەوەش هەڤاڵ فیكری بایگلدی ئەم رێبازەی بەردەوام كرد. لە كەسایەتیی خوێدا كوشتنی كەسایەتیی ژنی كوێلە و گەیاندن بە ئاستی ناسنامەی ژنی ئازاد بە بنەما گرت و بەم رەنگەش توانی لەگەڵ هەڤاڵ زیلاندا یەك بگرێت.
دیسان لەم مانگەدا شەهیدبوونی هەڤاڵ گوڵانە كە پێویستە هەموو كاتێك سەرلەنوێ‌ هەڵسەنگاندنی لەسەر بكرێت. ئەگەر قۆناغێك كە هەڤاڵ گوڵان تێیدا شەهید بوو، تێبگەین، كەواتە لە چۆنیەتی شەهادەتی ئەم هەڤاڵەش تێدەگەین و وەڵامدانەوە بەو شەهادەتەش دەبێتە هۆكاری هاوپەیمانی و یەكگرتن. چون لەو قۆناغەدا هەم پیلانگێڕیی نێودەوڵەتی پێش كەوتووە، هەم رێبەر ئاپۆ لە زینداندا بوو و بەرامبەر بە بزاڤی ئازادیخوازیش هێرشێكی هەمەلایەنە پێش كەوتبوو. دیسان پارادیگما گۆراوە و هێزی باكوور بەرەو باشوور كشاونەتەوە، تێگەیشتن لە پرۆژە و فیكری نوێی رێبەر ئاپۆ و رێبازی چارەسەركردنی كێشەی گەلی كورد كەم و لاوازە. لە قۆناغێكی بەو شێوەیەدا كە باسی مان و نەمان دەكرێت یان دەبێت چارەسەری پێش بكەوێت یان لە كەسایەت، سرووشت و مرۆڤایەتیدا ببێتە هۆكاری زەرەرمەندیكی گەورە. قۆناغێكی وەها سەد ساڵ جارێك لە مێژوودا پێش دەكەوێت. بوێە قۆناغی ئاڵوگوڕ زۆر ستراتیژی و ژیانییە، لەبەر تەنانەت دەوڵەتیش كە هێزی زۆری هەیە، ناتوانێ زوو لەم قۆناغانە ڕزگاری بێت. بۆ نموونە روسیا لە قۆناغێكی بەو شێوەیە هەڵوەشایەوە. زۆر شارستانی لە قۆناغی وەهادا هەڵوەشاوە، زۆر پارتیش پووچەڵ كراوەتەوە. لەنێو بزاڤی ئازادیخوازی پەكەكەشدا زۆر هێز وەكوو ئاڵمانیا، هێزی دەسڵاتخواز، هێزی ناوخوێی وەكوو پەدەكە و یەنەكە دەستێوەردان دەكەن. هەندێ لایەنی هێزی ناوخۆیی پەكەكەش لەژێر ناوی ئاڵوگۆڕدا لەگەڵ تەسفیەگەراییی دەرەوە دەبنە یەك. لە مێژووی پەكەكەدا جاری یەكەمە كە تەسفیە و پووچەڵكردن بە شێوەیەكی قووڵ پێش دەكەوێت، چون پارادیگما و فكری كۆن هێشتا بەردەوامە و لە گفتگودایە و تێگەیشتن لە فكری نوێیش نییە، بۆیە لەگەڵ هێزی دەرەكیدا یەك دەگرن. رێبەر ئاپۆش دەڵێت: "لەو قۆناغەدا هەتا ئاستی شكست و بنكەوتن رۆیشتین" و بزاڤی ئازادیخوای بەرامبەری مەترسییەكی گەورە هاتەوە. هەموو ئەو هێزانە گەورەترین مەترسییان لە ژندا بینی، بۆ ئەوەی بتوانن تەڤگەر پاكتاو بكەنەوە، ژنیان كرد بە ئامانج و پێویست بوو ناسنامەی ژنی ئازاد پاكتاو بكرێتەوە. لە راستیدا ئەو پیلانگێڕییە بەرامبەر بە ژن بوو. دەیانویست بە پاكتاوكردنی گۆنكرەی گەل ئەم ئاڵوگۆرە پێش بخەن. هەڤاڵ گوڵانیش ئاگای لەو كەسانە هەبوو، دەیویست لەم بوارەدا رێكخستن ئاگادار بكاتەوە و ئەمەش ببێتە بابەتی شروڤەی كۆنگرە. هەڤاڵ یەك لەو هەڤاڵانە بوو كە توانی لە هێڵ و رێبازی فیداییبووندا پێشەنگایەتی بكات. هەڤاڵ گوڵان سەرەتا ئەم هەڵویستە تەسفیەگەرانەی نەبینی، كە تێگەیشت هەوڵی دا لەم بابەتەدا هەم رەخنەدانی خوێ بە رێكخستن بدات و هەم ئاگاداری بە رێكخستن بدات و ئاشكرایان بكات. بەڵام لە ئەنجامی هێرشێكی نێونەتەوەیدا هەڤاڵ گوڵانیان شەهید كرد. لەدوای ئەم شەهادەتە ئاستی هوشیاری بەرامبەر بە پاكتاوكردنی بزاڤی ئازادیخوازی و بەتایبەت ژنان چووە سەرەوە و هاوكات پیلانگێڕی و ئەوانەی تەسفیەگەرا ئاشكرابوون. لەسەر بنەمای ئەو هێرشانە هەڵمەتی 1ی حوزەیران پێش كەوت. 1ی حوزیران لەسەر بنەمای ئەو شەهادەتانە خاوەن رۆڵ و گرینگییەكی بەواتایە، هەروەكوو چون 15 تەباخ ئەم نرخەی هەیە. لە راستیدا دەتوانین پێكەوە لە یەك ئاستدا بەرواردیان بكەین و بڵێین 1ی حوزەیران 15ی تەباخی دووهەمینە. لەسەر ئەم بنەمایە شەهادەتی هەرسێ هەڤاڵیش لەم مانگەدا خاوەن گرنگی، واتا و نرخێكی مەزنە. لە ئێستاشدا بەرامبەر بە هێرشی شەری جیهانی سێهەم بە رۆحی هەرسێ هەڤاڵ، رێبازی چالاكییەكانیان و هەڵوێستیان بتوانین وەكوو بزاڤی ئازادیخوازی لە پێشخستنی تاكتیكی نوێ، سیاسەت، ئاواكردنی كۆمەڵگا و نەتەوەی دیموكراتیك خاوەن لە شەهیدان دەربكەوین، هەتاكوو نەمر ببن و بتوانن بە سەدان ساڵ ژیان بكەن. هەروەها لەم قۆناغەدا لەسەر رێبەر ئاپۆ گوشەگیری هەیە و پیلانگێڕی نێونەتەوەیی درێژەی هەیە و لەپشت پەردەی رێكخستنە توندرەوەكان وەكوو القاعدە، النوسرا و داعش هێرش بكەن، كە بینیان داعش ناتوانێ ئەم كارە سەر بخات، ئاكەپە ئەم رۆڵەی خستە سەر شانی خوێ لە ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەراستدا. بەرخۆدانی نسەیبین، جزیرە، شرناخ، سوور و.. . بە رۆحی شەهید زیلان، سەما و گوڵان پێش كەوت. لەسەر ئەم بنەمایە پێویستە بە  تاكتیكی نوێ و بە بەرخۆدانیكی بێ نموونە و گشتی ئەم قۆناغە بەرەو سەركەوتن و ئەنجام ببەین. چالاكی هەڤاڵ زیلان و سەما و هێرش بەرامبەر بە هەڤاڵ گوڵان گرینگ و واتادار بوو، ئێستاكەش هەر بە هەمان رۆح گەمارۆی دوژمن و شەری جیهانی سێهەم تێك بشكێنین و لە كەسایەتیی ئەواندا ئازادی قازانج و بەدەست بخەین.