ژینۆ كەریم
 
لەسەرەتادا ئەگەر بمانەوێت لێكدانەوەیەك بۆ وشەی زانكۆ بكەین واتە (كۆكردنەوەی زانست) و ئەگەر پێناسەیەكی بۆ بكەین زانكۆ شوێنی پەروەردەكردنی گەنجە لە هەمووبوارەكاندا بەتایبەت بوارەكانی زانست، رۆشنبیری، سیاسی، كولتوری و پێگەیاندنیان وبەرزكردنەوەی ئاستی زانستیی لەبوارەكانی خۆیان بۆئەوەی لەداهاتوودا لەخزمەت كۆمەڵگاو مرۆڤایەتیدا بەكاری بهێنن و لەپاشەرۆژدا بتوانن داهاتوویەكی گەش بنیات بنێن بۆخۆیان و ولاتیان. بەڵام بەداخەوە ئەوەی كە دەیبینین لە ئێستادا لەحاڵی گەنجەكانمان وزانكۆدا پێچەوانەی ئەو پێناسەیە كە زانكۆ جێگەیەك نییە بۆ پەروەردەی دروستی گەنجەكانمان و پێگەیاندنیان لە بوارە جیاوازەكانی پەروەردەو زانستدا، بەڵكو بۆتە ناوەندێكی كاپیتاڵیزمی ومۆدەو تەقلیدگەرایی. ئەوەندەی گەنجەكانمان لەم بوارەدا فێر دەبن وسەرقاڵ دەبن ناتوانن ببنە كەسێكی بەرهەمهێنەری كۆمەڵگا بۆ سودگەیاندن بە خۆیان و دەوروبەر. ڕاستترە بڵێین زانكۆ لە كوردستان لەناوبەری كات و لە ناوبەری توانای گەنجانە، دەزگای دۆزینەوەی توانا و گەشەپێدانی بیر و هزر نییە، بەڵكو كارگەی دروستكردنی مێشكی بەتاڵە. ئەمە بەهەدەردانی سامانی گشتییە، ئەمە بەهەدەردانی توانایەكی بێ ژماری گەنجانە، ئەمە بەهەدەردانی گەورەترین سەرمایەیە لە ڕێگایەك كە دواڕۆژەكەی تاریك و لێڵە و تراژیدیاترین و نالەبارترین كارەساتی دڵتەزێنی بەدواوەیە. با هەندێ پرسیار لە خۆمان بكەین زانكۆ چی بۆ بەرهەم هێناوین؟ چی پێشكەشكردووین؟ چی فێركردووین؟ ئایا لە ئێستادا زانكۆكانی كوردستان ڕۆڵ و كاریگەری ئەرێنییان زیاترە یان ڕۆڵ و كاریگەری نەرێنی؟ ئایا زانكۆ توانیویەتی داهێنان لە بیر و هزری خوێندكار و قوتابییان بكات، یان  بارگاوی كردنی قوتابی و خوێندكارانە بە بیروڕایەكی دەستكردی ئارەزوومەندانەی ڕواڵەتی بەولاوە زیاتر نییە. بەڵام لەدەرەوەی زانكۆدا دوای 12ساڵ خوێندنی سەرەتایی و ئامادەیی هەرگەنجێك بۆ بەدیهێنانی هیواو ئامانجەكانی دەخوازێت بگات بە ‌زانكۆ. هەموو هەوڵێكی بۆ ئەوەیە بچێتە زانكۆ بەڵام دوای ماوەیەك لە ژیانكردن لەناو زانكۆدا دەبینن كە بیركردنەوەیان پێچەوانەیە. ئەوەی جێگای داخە ئەبینین ئێستا لەژێر چەتری حكومەتێكی كوردیدا گەنجەكانمان زانكۆ بە شوێنی بە دیهێنانی خەونەكانیان نابینن .
بەڵام ئەوەی گرنگە باسی بكەین بارودۆخی ژنانی گەنجە لەناو زانكۆو پاش تەواوكردنی زانكۆو پەیمانگا. ئەگەر بزانین لە سەدەكانی پێشووەوە تا سەرەتای سەدەی ئەمرۆمان ئاستی رۆشنبیری خێزانەكان بەگشتی لاواز بوو هەربۆیە بەرێژەیەكی زۆر كەم كچان دەیانتوانی بێنەدەرەوەی ماڵەكان و گرنگی بەلایەنی رۆشنبیری و هونەری و سیاسی بدەن و بتوانن بچنە خوێندنكارو بگەنە قۆناغی زانكۆو پەیمانگا وژنێكی خوێندەواریان لێ دروست ببێت وبتوانن ببنە خاوەن ئابووریەكی سەربەخۆ، بەڵام بەگشتی كچان لە تەمەنێكی كەمی تەمەنیاندا دەخرانە بەر پرۆسەی هاوسەرگیری، ناچار بەوەدەكران هاوسەرگیری بكەن لەلایەن خێزانەكانیانەوە. هەربۆیە لە مێژووی باشوری كوردستاندا رێژەی ژنی ناودارو رۆشنبیرو سیاسەتمەدارمان زۆر كەمەو لە پەنجەكانی دەست تێ پەر ناكەن ئەو ژنانەی كە رۆڵیان هەبووە لە پرسەجۆربەجۆرەكاندا.
بەڵام ئەوەی جێگای خۆشحاڵی بوو لە سەردەمی نوێداو لەگەڵ گەشەسەندنی تەكنەلۆژیاو بڵاوكردنەوەی رۆشنبیری خێزانی وكۆمەلایەتیدا رێژەی ژنی خوێندەوار گەشەسەندنێكی باشی بەخۆیەوە بینی، زیاتر كچان دەتوانن بێنە دەرەوەی ماڵەكان و لەلایەن خێزانەكانیانەوە هانی خوێندنیان بدرێیت. لەناوەندەكانی خوێندندا لەئێستادا دەبینین كچانمان دەتوانن كار بكەن، بەڵام تەنها دەتوانین بڵێین رێژەی كچی خوێندەوار زیادی كردووە واتە ناتوانین بڵێین ناوەندەكانی خوێندن كچێكی رۆشنبیر لەبوارە جیاجیاكاندا دەخوڵقێنێت. دەتوانین بڵێین كچانمان لەئێستادا لەناو زانكۆكاندا لە بارودۆخێكی زۆر خراپ و نارۆشنبیریدا ژیان دەكەن بەبێ ئاگای خۆیان سەرقاڵ كراون بە دنیای مۆدەو ستایل. بەهەموو جۆرێك دوورخراونەتەوە لە دنیای سیاسەت ورۆشنبیری، وە ئەو زانستەی دەیخوێنن تەنها زانستێكی كاتی و بێ سودە سەرقاڵیان دەكات بە مەنهەجێكی وشكو بێ ناوەرۆك بۆئەوەی نەتوانن لەگەڵ خوێندنیشیاندا بە كاری رۆشنبیری‌ خۆیان پەروەردەبكەن هەتا بتوانن ئەو ژنە گەنجەی كە سیستمی دەسەڵا‌تداری و پیاوسالاری دەخوازێت بەرهەمی بهێنێت كە لە كۆتاییدا هیچ  خزمەتێك نە بەئاستی تێگەشتنی كچان نە بە ئابوریان نە ‌بە كۆمەڵگاش دەگەیەنێت. لەناو زانكۆ و هەروەها لە پاش زانكۆدا، كەهەر لەئەنجامی ئەم سیستەمە بێ سودەی كە درێژەپێدەری سیستمی پەروەردەی حكومەتی بەعسی روخاوە و هێج گۆرانكارییەكی تێدا نەكراوە، كچانمان كە گەشتنە كۆتایی خوێندن و خوێندنیان بە كۆتایی هێنا بەو شەهادەی كە بەدەستیان هێناوە، بەو زانیارییە كەمەی كە سودێكی بە ئاستی زانستی ورۆشنبیرییان نەگەیاندووە، لەو شانزەساڵەی خوێندنیاندا و لەگەڵ نەبوونی هیچ كارگەیەكی وەبەرهێنان و نەبوونی هیچ شوێنێك كەتایبەت بێت بەو بەشەی كە ئەوان تیایدا خوێندویانە بۆئەوەی بتوانن ئاستی ئابووری و گەشیپێدانی وڵات و رێژەی بەشداربوونی گەنج لەكارو پیشخستنی كۆمەڵگادا زیاد بكات ناچار دەبن هەندێكیان هاوسەرگییری هەڵبژێرن و هەندێكی تریان دەچنە ماڵەوەو وەك ئەوەی تەنیا هیلاكییەكیان  بۆ مابێتەوە و هەندێكی تریان ناچار كارێكی تر دەكەن وەك كاركردن لە مۆڵ و تەلارو ئارایشگاكان كە هیچ لە گەڵ ئەو بوارەی ئەودا ناگونجێت كە تیایدا خوێندوویەتی. هەربۆیە هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئەو سەربەخۆییەی كە بە دەستی هێنا لە دوای روخاندنی حكومەتی بەعس نەیتوانی ئاستی ئابووری و وەبەرهێنان و كار گەشە پێ بدات وە تائێستاش رێژەی كچی سیاسەتمەدار لەبەرێوەبردنی وڵاتدا دەتوانین بلێین نییە. 
 لەكۆتایدا هەوڵ دەدەن ژنانی گەنج (كچان)مان بكەن بە كۆیلەی ئەو حكومرانیەی كە دەسەڵاتدارە سەرمایەدارەكان بەرێوەی دەبەن چونكە ئەگەر كچانمان بتوانن  لە پرسە جۆر بەجۆرەكانی كوردستان ئاگاداربن وئاستی تێگەشتنیان لە سیاسەت ورۆشنبیریدا پێشبخەن ئەوا بێگومان چیتر نابنە قوربانی سیاسەتی هەڵەو بەرژەوەندی سەرمایەداری، كەئەمەش بە گۆرانكارییەكی ریشەی دەبێت لە سیستمی پەروەردە لە تەواوی ناوەندەكانی خوێندن وهەروەها گۆرانكاری لە سیاسەتی حكومرانی باشوری كوردستاندا.