کلارا زەتکین سەمبۆلی ڕێبەرێ تێکۆشانی ئازادی ژنان
Portreler
ژنها
ناوەندی هەواڵ – ئەمڕۆ ٨٤ ساڵ بەسەر کۆچی دوای ژنە تێکۆشەری جیهانی کلارا زەتکین-دا تێپەڕ دەبێت بۆ ساڵیادی کۆچی دوایی ئەو ژنە سەرکردەیە بەشێک لە ژیان و تێکۆشانی دەخەینە بەر دیدی خوێنەران.
کلارا زیتکین ٥ ی ته‌موزی ١٨٧٥ له ویلایه‌تی ساکسۆنیا له ئه‌ڵمانیا له دایک بووه، باوکی کلارا مامۆستا بووه‌و ئه‌میش پاش ته‌واوکردنی خوێندن وه‌ک مامۆستا کاری کردووه، له ساڵی ١٨٧٤ په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ جووڵانه‌وه‌ی ژنان په‌یدا کردووه‌‌و له ١٨٧٨ بووه‌ته ئه‌ندامی حزبی سۆشیال-دیموکراتی ئه‌ڵمانی. به هۆی ڕاوه‌دوونانی پۆلیس له هه‌مان ساڵدا ناچار بووه بچێته زیوریخ له سویسرا‌و له ١٨٨٢ چۆته پاریس. کلارا له پاریس ڕۆڵی گه‌وره‌ی له پێکهێنانی ئه‌نته‌رناسیۆنالی دووه‌مدا بینیوه.
کلارا بایه‌خێکی زۆر گه‌وره‌ی به کێشه‌ی ژنان داوه‌‌و له بواری خه‌باتکردن بۆ فرسه‌تی یه‌کسان‌و مافی ده‌نگدان بۆ ژنان که‌سایه‌تیه‌کی به‌رجه‌سته‌ی سه‌رده‌می خۆی بووه. ئه‌و بناغه‌دانه‌ری جووڵانه‌وه‌ی سۆشیالیستی ژنانی ئه‌ڵمانیا بووه. له ١٨٩١ه‌وه تاکو ١٩١٧ سه‌رنووسه‌ری بڵاوکراوه‌ی “یه‌کسانی” بووه، که بڵاوکراوه‌ی ژنانی حزبی سۆشیال-دیموکراتی ئه‌ڵمانیا بوو. ئه‌م بڵاوکراوه‌یه له‌سه‌ر ده‌ستی کلارا به جۆریک فراوان بووه‌وه که له ساڵێ ١٩١٤دا ١٢٥ هه‌زار دانه‌ی لێ بڵاو ده‌کرایه‌وه.
له کۆنگره‌ی حزبی سۆشیال-دیموکراتی ئه‌ڵمانیا له ساڵی ١٨٩٦ کلارا زیتکین سه‌رنجی کۆنگره‌ی بۆ ئه‌وه ڕاکێشا که ته‌نها به خه‌باتی هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ ژنانی پرۆلیتاریا سۆشیالیزم ده‌توانێت سه‌ربکه‌وێت، ئه‌و له وتارێکدا که له‌ژێر هه‌مان ناونیشاندا خویندیه‌وه له کۆتاییدا ووتی: "وه‌ک چۆن پرۆلیتاریا ته‌نها به خه‌باتی یه‌کگرتوو، بێ له‌به‌رچاوگرتنی جیاوازی نه‌ته‌وه‌یی‌و پیشه‌یی، ده‌توانن سه‌ربکه‌ون، هه‌روا ته‌نها کاتێک ده‌توانن سه‌رکه‌وتن به‌ده‌ست بهێنن ئه‌گه‌ر شانبه‌شانی یه‌کتر، بی جیاکردنه‌وه‌ی جنسی، ڕابووه‌ستن. هاوکاری جه‌ماوه‌ری به‌رینی پرۆلیتاریای ژن له خه‌باتی ئازادیخوازانه‌ی پرۆلیتاریادا یه‌کێک له پێشمه‌رجه سه‌ره‌کیه‌کانی سه‌رکه‌وتنی سۆشیالیزم‌و بیناکردنی سۆشیالیزمه".
ئه‌و به وه‌فاداری به‌م بیرکردنه‌وه‌‌و تێڕوانینه‌ی خۆی به هیمه‌تێکی گه‌وره‌وه له هه‌موو بواریکدا هه‌وڵی به‌رجه‌سته کردنه‌وه‌ی کێشه‌ی ژنانی ده‌دا، ئه‌وه‌بوو له یه‌که‌مین کۆنفرانسی نێوده‌وڵه‌تی ژنانی سۆشیالیست که به‌ر له کۆبوونه‌وه‌ی ساڵانه‌ی ئه‌نته‌رناسیۆنالی دووه‌م له ساڵی ١٩٠٧ له شتوتگارتی ئه‌ڵمانیا به‌سترا، بیرۆکه‌ی رێپێوانی جیهانی له یه‌ک رۆژی دیاریکراودا بۆ داکۆکی له مافه‌کانی ژنانی کرێکار له‌وانه‌ش مافی ده‌نگدان پیشنیار کرد. سێ ساڵ دوای ئه‌وه له دووه‌م کۆنفرانسدا که ١٠٠ که‌س له نوێنه‌رانی حزبه سۆشیالیسته‌کان‌و ئیتیحادیه کرێکاریه‌کانی ژنان‌و کۆڕ‌و کۆمه‌ڵ‌و یانه‌کانی ژنان له ١٧ وڵاته‌وه تیایدا به‌شدار بوون، بریاری دانانی ڕۆژێکی وه‌ک ڕۆژی جیهانی ژنانی پێشنیار کرد‌و به رای هه‌موو به‌شداربووان پێشنیاره‌که قبووڵ کرا.
زیتکین ئه‌م بڕیاره‌ی له‌سه‌ر کاغه‌ز نه‌هێشته‌وه‌‌و له ١٩ی مارسی ١٩١١ یه‌که‌مین ڕۆژی جیهانی له ئه‌ڵمانیا‌و چه‌ند ووڵاتی ئه‌وروپایی تر یادکرایه‌وه، ئه‌لکساندرا کۆلۆنتای که یه‌کێکی تر له هه‌ڵسوڕاوانی سۆشیالیستی ژنی ئه‌و سه‌رده‌مه بوو و له ڕێکخستنی خۆپیشاندنانی ئه‌ڵمانیا چالاکانه به‌شداری کردبوو سه‌باره‌ت به خۆپیشاندانی ئه‌و ڕۆژه ده‌ڵێت: سه‌رکه‌وتنی (ئه‌و ڕۆژه) له‌سه‌روو هه‌موو چاوه‌ڕوانیه‌کانه‌وه بوو، ئه‌ڵمانیا‌و نه‌مسا له ڕۆژی ژنانی کریکاردا ده‌ریایه‌ک له جۆش‌و خرۆشی ژنان بوون، کۆبوونه‌وه‌ی جۆراوجۆر له هه‌موو جیگایه‌ک ڕیکخرا، له شارۆچکه‌‌و ته‌نانه‌ت هه‌ندێک له گونده‌کانیش هۆڵه‌کان به ڕادده‌یه‌ک پڕ بوبوون که داوا له کرێکارانی پیاو کرابوو که جێگاکانی خۆیان بده‌ن به ژنان.
دیاره ئه‌مه یه‌که‌مین نیشاندانی گیانی جه‌نگاوه‌ریی (میلیتانتی) بوو له لایه‌ن ژنانی کرێکاره‌وه. پیاوان له ماڵه‌وه له لای مناڵه‌کانیان دانیشتبوون…ژنه‌کانیان، ژنانی زیندانی کراوی کونجی ماڵ، چوون بۆ میتینگه‌کان. له خۆپیشاندانه فراوانه‌کاندا که نزیکه‌ی٣٠ هه‌زار به‌شداریان ده‌کرد، پۆلیس بڕیاری دا که لافیته‌‌ی ده‌ستی ژنان دابگرێت، ژنان به‌رامبه‌ریان وه‌ستانه‌وه. له‌و ده‌سته‌ویه‌خه بوونه‌ی به دوای ئه‌مه‌دا پێشهات، خوێنڕژان ته‌نها به هاوکاری ئه‌ندام په‌رله‌مانه سۆشیالیسته‌کان به‌ری پێ گیرا."
له ناو حزبی سۆشیال-دیموکراتی ئه‌ڵمانیادا، کلارا زیتکین له پاڵ هاوڕێی هه‌ره نزیکی، رۆزا لۆکسیمبۆرگ، یه‌کێک بوو له که‌سایه‌تی به‌رجه‌سته‌کانی باڵی چه‌پ‌و شۆڕشگێڕی ئه‌و حزبه. له جه‌ده‌ل له به‌رامبه‌ر ڕیڤیژنیزمی ناو حزبدا له سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیستدا له‌گه‌ڵ ڕۆزا لۆکسمبۆرگ ڕه‌خنه‌ی توندیان له تێزه ئۆپۆرتۆنیست‌و ریفۆرمیستیه‌کانی ئیدوارد بێرنشتاین گرت. له ساڵێ١٩١٦ له‌گه‌ڵ ڕۆزا لۆکسمبۆرگ‌و ژماره‌یه‌کی تر له هاوڕێکانیان گروپی سپارتاکیست‌و له ١٩١٧حزبی سۆشیال-دیموکراتی یه‌کگرتووی ئه‌ڵمانیای پێکهێنا‌و له ١٩١٨ به حزبی کۆمۆنیستی ئه‌ڵمانیاوه په‌یوه‌ست بوو. له نێوان ساڵه‌کانی ١٩٢٠ تا ١٩٣٣ له رایخستاگ (په‌رله‌مانی ئه‌ڵمانیا) وه‌ک نوێنه‌رێکی حزبه‌که‌ی ئه‌ندامی په‌رله‌مان بوو، له ساڵی ١٩٣٢ وه‌ک سه‌رۆکی په‌رله‌مان بانگه‌وازی خه‌ڵکی ئه‌ڵمانیای کرد که له دژی نازیسم خه‌بات بکه‌ن. پاش هاتنه سه‌رکاری هیتله‌ر ناچار بوو ئه‌ڵمانیا به‌ره‌و ڕووسیا جێ بهێڵێ‌و له‌وێ له ٢٠ی حوزه‌یرانی هه‌مان ساڵداو له ته‌مه‌نی ٧٦ساڵێ بۆ هه‌میشه چاوی لێکنا."
(ش ب)