ژنها

ناوەندی هەواڵ- داتایەكی رون لەبەر دەستدا نیە، بەڵام ئاماژە كۆمەڵایەتیەكان زەنگی مەترسیداری شوكردنی كچانی منداڵ شاری ڕانیە لێدەدەن خاوەنی ئارایشتگایەكیش دەڵێت: كچی تەمەن تەمەن ١٢ساڵم بۆڕۆژی هاوسەرگیری ڕازاندۆتەوە" توێژەرێكی كۆمەڵایەتیش دەڵێت"مەترسی لەسەر خێزانەكانی ئایندە هەیە".

ڕاپۆرتێکی مەترسیدار ئاماژە بە زیادبوونی ڕێژەی هاوسەرگیری تەمەنی منداڵی دەکات لە ڕانیەو دەوروبەری، بە گوێرەی ڕاپۆرتەکە، زۆر بە کەمی ئەو کچانەی ژیانی هاوسەرگیری پێکدێنن تەمەنیان دەگاتە ١٨ ساڵ.

بەهۆی ئەوبارو دۆخە ناجێگیرەی هەرێم پێیدا تێدەپەڕێت ئامارێكی دروست لەبەردەستدا نیە، بەڵام شوكردنی كچانی منداڵ نیگەرانی لێكەوتۆتەوە بەتایبەت لەڕانیەو دەوروبەری. بۆبەدوادا چوون لەسەر شوكردنی كچانی منداڵ لەوناوچەیەو دەرهاوێشتەكانی سەرەتا سەردانی چەند ئارایشگایەكمان كردوو خاوەنی ئارایشتگای دەڵێن: شووكردنی كچانی خوارتەمەن (١٨) ساڵ لەئاستێكی زۆردایەو بەردەوام لەزیادبونیشدایە.

لەوانە ئارایشگای (شاجوان)ە لەڕانیە خاوەنەكەی باس لەوەدەكات ڕێژەی هاوسەرگیری پێشوەخت لەرانیەدا زۆر زۆرە تەنانەت وتی"یەكێك لەبوكەكانم ئەوەندەمنداڵبوو تەنیا یەكەم سووڕی مانگانەی بینیبوو، بەڵام كەسوكاری لەبەرهەژاری بەشوویاندابوو بەردەوام ئەوكەسانە دەدوێنم كەدێنەلام كچ هەبووە بەزۆر و بەبێ ڕەزامەندی خۆی بەشوودراوەو لەڕووی جوانكارییەوە داواكاری هیچ نەبووە، هەشبووە بەئارەزووی خۆی هاوسەرگیری كردووە". لەئارایشتگای (شلێر)یش لەڕانیە دیاردەی بوكی منداڵ زۆرەو خاوەن ئارایشتگا دەڵێت: "لای ئێمەش زۆرزۆرەو زۆركەم بوك هەیەبگاتە (١٨) ساڵ بوكیشم هەبوە تەمەنی (١٢)ساڵ بووە، لەڕووی جوانكارییەوە داواكارییان زۆر كەمەو منداڵانە بیردەكەنەوە حەزییان بەشتی منداڵانەیە".

خاوەنی ئارایشتگای ژینیش لەڕانیە دەڵێت"ئەم دیاردەیە ئیستا زیاترە لەجاران زۆرترینی ئەوانەی دێنەلامان تەمەنیان لەنێوان (١٤-١٧) ساڵیدایە زۆربەكەمی تیایاندایە بگاتە (١٨) ساڵ" .

خاوەنی ئارایشتگای (پرێنس)لەڕانیە كەكەسانی كەم دەرامەت سەردانی دەكات وتی"لای ئێمە بووك بەڕێژەیەكی كەم هەیە تەمەنی لەخوار (١٨)ساڵ بێت،ئەوانەشی هاتوونەلای من و منداڵبوون زیاتر كەسوكاریان پێان باشبووە كچ زووشووبكات"،پێچەوانەی ئەوخاوەن ئارایشتگای (وێلا)لەڕانیە ووتی"شوكردنی كچانی منداڵ لەزیادبوندایەو لای كەسوكاریشیان شتێكی ئاساییە بگرە هەندێك جار دەڵێن باكچ زووشووبكات تانەبێتەقەیرە، ئەوانەی دێنەلای ئێمە لەخوارتەمەنی (١٥) ساڵن وزۆر بەكەمی تیایاندایە تەمەنی بگاتە(٢٣) ساڵ".

"دایكمان لەبەرئەوەی باوكم ژنی بەسەر هێنا خۆی سوتاندو گیانی سپارد هەردوو براكەم رۆیشتن بۆدەرەوەی هەرێم من و خوشكێكی بچوكم ماینەوە مامم منی دا بە كورێكی ناسیاویان ئەویش بەردەوام خراپ بوو بەتایبەت دایك و خوشكەكانی بەرگەی ئەو حالەتەم نەگرت و هاتمەوە ،ئێستا تەمەنم پانزە ساڵەو جیابومەتەوە كورەكە هاوسەرگیری كردۆتەوە و منیش بێوەژنێكی پانزە ساڵم (چونەدەرەوە ،جل لەبەركردن ،مۆبایل و هاورێ)هەمووی قەدەغەیە ئەوە قسەی لەنجەی تەمەن پانزە ساڵە كەیەكێكەلەقوربانیەكانی هاوسەرگیری كردنی كچانی منداڵ"

دكتۆرە شلێر فایەق بەرێوبەری نەخۆشخانەی منداڵبون لەسلێمانی سەبارەت بە مەترسییەكان و زیادبوونی رێژەی ئەوكچە منداڵانەی هاوسەرگیری دەكەن وتی: "دیاردەی شوكردنی كچانی خوار هەژدە ساڵ لەمساڵداو لەدەوروبەری شاری سلێمانیش بەشێوەیەكی زۆر زیادی كردووە شوكردن وسكپری پێش تەمەنی هەژدە ساڵ چەندین كاریگەری نەرێنی لەسەر دایكەكەو منداڵەكەش دروست دەكات بەجۆرێك ئەوكچانەی پێش هەژدە ساڵی دوگیان دەبن توشی زەخت وكاریگەری نەرێنی سكپری دەبن وەك لەبارچوون وبونی منداڵی نەبەكام جگەلەوەش لەكاتی منداڵبوندا كەناڵی منداڵبونیان بەباشی ناكرێتەوە بەوهۆیەشەوە ڕەنگە دایكەكە توشی دڕانی ناولەش ببێت".

دكتۆرە شلێر وتیشی" ئەودایكانەی كەتەمەنیان گونجاونیە بۆ منداڵبوون تەقەبولی ژانەكانی منداڵبون ناكەن هەرزوو داوای نەشتەرگەری دەكەن بەمەش زۆركات لەتەمەنی ١٤ و١٥ ساڵیدا نەشتەرگەری منداڵبونیان بۆدەكرێت، زۆركاتیش نازانن چۆن ماوەبخەنە نێوان سكپڕییەكانیان و ئەگەری زۆرە توشی سكپڕی لەدەرەوەی منداڵدان ببن وببێتە هۆی لابردنی یەكێك لەبۆریەكانی منداڵدان و دوبارە سكپڕبونەوە لەدەرەوەی منداڵدان دەبێتە هۆی ئەوەی بۆریەكەی دیكەی منداڵدانی ببڕدرێت ئەوەش وادەكات زۆركات پێش تەمەنی سی ساڵی هەردوو بۆریەكەی ببڕدرێت كەئەوحاڵەتەش زۆر زۆرە هەروەها بوونی چوارمنداڵ بەنەشتەگەری و لەسەریەك ناچاردەبیت لەپێنجەم و شەشەم منداڵبوندا منداڵدانی دەربهێنیت و ژنمان هەیە لەبیست وحەوت ساڵیدا منداڵدانیمان بۆ دەرهێناوە كەئەوەش دەرونێكی نائارامە بۆژنەكەو ڕەنگیشە زۆركات ژنی بەسەربێت، زۆرینەی ئەوژنانەی بەمەبەستی چارەسەر ڕومان تێدەكەن و تەمەنیان لەخوار ١٨ساڵیەوەیە كەسانی دەرەوەی شارو ئەوئاوارانەن كەڕویان لەهەرێم كردووە ئەم دیاردەیە لەناوشاریش زیادیكردووە".

" ژوان بەكر رێنمای كاری دەرونی خوێندنگەی بڵێسە لەڕانیە بەوجۆرە باسی لەكاریگەریە نەرێنیەكانی هاوسەرگیری پێشوەخت كرد"هاوسەرگیری پێشوەخت لەتەمەنی هەرزەكاریدا رودەدات بێئەوەی بیرلە بەرپرسیارێتیە كۆمەڵایەتیەكان بكرێتەوەو لەسەربنەمای ئارەزویەكی كاتی ئەوژیانە پێكدەهێنرێت ئەویش چەندهۆكارێكی هەیە یەكێك لەوانە لاوازی پەیوەندی پەروەردەكردنی ئەوتاكەیە لەلایەن باوانەوە بەهۆی ئەوگۆرانانەی كەلەسیستمی ئابوری وداواكاری پێویستیەكانی تاك رودەدات ئەوەش والەوخێزانانە دەكات مادە جێگەی سۆز بگرێتەوەو لەناو ئەوتاكانەی خێزانەكەدا سۆزو خۆشەویستی نەمێنێت بۆیە ناچارن لەدەرەوەی خێزانەكەیاندا بەدوای سۆزو خۆشەویستیدا بگەڕێن یاخود خێزان هەیە بۆ وازهێنانی كوڕەكانیان لەخواردنەوەی مەشروبات ودەرەنگ گەڕانەوەی شەوانە هاوسەرگیری بۆ ڕێكدەخات بەوە كچەكەو كوڕەكەش دەبنە قوربانی وبەپلەی یەكەم كچەكە قوربانیە زۆركاتیش پێكهێنانی ئەوجۆرە هاوسەرگیریە ئایندەیەكی خراپی هەیەو دواجار خێزانێكی ناسەقامگیر دێتە كۆمەڵگەوە".

وتیشی"لەوتەمەنەداگەشەی سێكسی لەچاوگەشەی عەقڵی مرۆڤەكەدا زیاترە بۆیە بۆپڕكردنەوەی ئەوئارەزوە لاوان پەنادەبەنەبەر هاوسەرگیری لەوكاتەدا بونی توێژەر لەخوێندنگە ناوەندیەكاندا زۆرپێویستە تاباسی لایەنە جەستەیی ودەرونیەكانیان بۆڕونبكاتەوە هەروەها بانگكردنی دكتۆری ژنان بۆخوێندنگەكانی ناوەندی كچان گرنگە تابەشێوەیەكی پزیشكی باس لەجەستەو كاریگەریە خراپەكانی كاتی هاوسەرگیری پێشوەخت وسكپڕبونیان بۆبكات پێویستیشە دایكان وباوكان ماڵێكی پڕلەسۆز بۆمنداڵەكانیان دابین بكەن".

لەڕوی یاساییەوە ڕێگری لەهاوسەرگیری پێشوەخت كراوە هەركەسێكیش ئەوكارە بكات ئەوە سزای مادی دەدرێت لەگەڵ بەندكردن كەماوەكەی لە دوساڵ كەمتر نەبێت و لەسێ ساڵ زیاتر نەبێت ئەگەر ئەوكەسە لەدەرەوەی خێزانەكەبێت سزاكەی زیاترە ماوەی زیندانیەكە لەسێ ساڵ كەمترو لەدە ساڵ زیاتر نییە هەرلە یاسای بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی خێزانیدا ژمارە هەشتی ساڵی ٢٠١١ لەمادەی دووەم بڕگەی یەكەم بەشودانی منداڵی بەتاوان و بەیەكێك لەتوندوتیژیەكانی خێزانی ئەژمار دەكرێت وسزاكەشی بەندكردنە بەجۆرێك لەشەش مانگ كەمترو لەسێ ساڵ زیاتر نەبێت لەگەڵ غەرامەكردن.

لەسنوری رانیە هێشتا پیاوانی ئاینی كچانی منداڵ مارەدەكەن بەبێ گەڕانەوە بۆ دادگا

كچانی خوار هەژدە ساڵ لەلایەن پیاوانی ئاینی لەدەرەوەی دادگاكان مارە دەكرێن و هەر لەدەرەوەی دادگاش جیادەبنەوە دەربارەی ئەودیاردەیەو سزاكەی لەڕوی یاساییەوە پارێزەرە رێناس عالی مەلاپارێزەر وتی"بەپێی مادەی فەقەرە(٥) لەقانونی یاسای باری كەسێتی عێراقی سزا بۆئەوكەسانە دانراوە كەلەدەرەوەی دادگا مارەدەكرێن چ هاوسەرو شایەت ومەلاكان بێت هەرلە هەمان یاسادا بەپێی مادە(٤٠)ژن یاخود پیاو دەتوانێت داوای جیابونەوە بكات ئەگەر گرێبەستەكە لەدەرەوەی دادگا بەشێوەی زۆرەملێ ئەنجامدرابێت وسەرجەم مارەییەكانی پێشەكی وەردەگیرێت، بەڵام زۆركات ئەوە لەدەرەوەی دادگا ڕودەدات، چونكە گەربچنە دادگا رووبەرووی سزا دەبنەوە بۆیە لەكاتی جیابونەوەدا نایەنە دادگاكان مەگەر منداڵ لەنێواندا هەبێت"،وتیشی"بەپێی دواین ئاماری ئەنجومەنی دادوەری لەساڵی(٢٠٠٦ تاساڵی ٢٠١٥) ٣٥هەزار حاڵەتی جیابونەوە لەهەرێم تۆماركراوە كەهۆكاری سەرەكی هاوسەرگیری پێشوەخت بووە هەروەها بەپێی ئامارێكی نەتەوە یەكگرتووەكانیش عێراق لەسەروی ئەووڵاتانەدایە كەهاوسەرگیری پێشوەخت تیایدا رودەدات".
س: دەزگای ڕاگەیاندن و ڕۆشنبیری ڕێوان

(ش ب)